هیئت تحریر شام (به عربی: هیئه تحریر الشام) که با عنوان تحریر الشام نیز شناخته می‌شود؛ سازمان سیاسی و مسلح اسلامگرای سنی است که در جنگ داخلی سوریه پیروز شده است.
به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، در تاریخ هشتم دسامبر ۲۰۲۴، پس از ۱۱ روز جنگ، تقریباً بدون مقاومت از سوی ارتش سوریه، نیروهای هیئت تحریر شام موفق شدند دمشق را تصرف کنند و حکومت اسد را برکنار کنند.
این سازمان در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۷ از ادغام بین جیش الاحرار (جناحی از احرار الشام)، جبهه فتح شام، جبهه انصار الدین، جیش السنه، لواء الحق و جنبش نورالدین زنکی تشکیل شد. روند اتحاد این گروه‌ها به ابتکار ابوجابر الشیخ از فرماندهان اسلامگرا که دومین امیر احرار الشام بود انجام شد.
جنبش نورالدین الزنکی در ژوئیه ۲۰۱۷ و جبهه انصار الدین در سال ۲۰۱۸ از هیئت تحریر شام جدا شدند.
تشکیل هیئت تحریر شام
تشکیل هیئت تحریر شام با مجموعه‌ای از ترورها علیه حامیان آن همراه بود. این گروه در پاسخ، سرکوبی موفق علیه وفاداران به القاعده را آغاز کرد که قدرتش را در ادلب تثبیت کرد؛ از آن زمان هیئت تحریر شام برنامه‌ای با عنوان «سوری‌سازی» را دنبال کرده است که بر ایجاد یک اداره مدنی پایدار متمرکز است که خدمات ارائه دهد و با سازمان‌های بشردوستانه ارتباط برقرار کند و در عین حال نظم و قانون را حفظ کند.
استراتژی تحریر شام بر گسترش کنترل سرزمینی در سوریه، ایجاد حکمرانی و جلب حمایت مردمی استوار است. تحریر شام در سال ۲۰۱۷ به نیروهای ترکیه اجازه داد تا به‌عنوان بخشی از توافق آتش‌بس در مذاکرات آستانه در شمال غرب سوریه گشت‌زنی کنند. این سیاست‌ها باعث درگیری آن با شاخه سوری القاعده حراس الدین شد که درگیری‌های نظامی را هم در بر می‌گرفت. تعداد اعضای هیئت تحریر شام در سال ۲۰۲۲ بین ۶٫۰۰۰ تا ۱۵٫۰۰۰ نفر تخمین زده می‌شود.
تشکیل هیئت تحریر شام به لحاظ دینی
هیئت تحریر شام با دولت نجات سوریه که یک دولت جایگزین اپوزیسیون سوریه در استان ادلب است بیعت کرده است.
اگرچه این سازمان به‌طور رسمی به مکتب سلفی پایبند است، اما شورای عالی فتوای دولت نجات سوریه – که تحریر شام به لحاظ دینی تابع آن است – شامل علمایی از سنت‌های اشعری و صوفی نیز می‌شود.
تحریر شام در سیستم حقوقی و برنامه‌های آموزشی خود اندیشه‌های شافعی را اجرا کرده و اهمیت چهار مذهب کلاسیک اهل سنت در فقه اسلامی را آموزش می‌دهد. از سال ۲۰۲۱ هیئت تحریر شام به‌عنوان قدرتمندترین گروه نظامی در اپوزیسیون سوریه شناخته می‌شود.
تاریخچه
جبهه النصره و احرار الشام در بیشتر سال‌های ۲۰۱۵–۲۰۱۶ با همدیگر همکاری می‌کردند.
ابوجابر الشیخ روحانی برجسته احرار الشام مدت‌ها از وابستگی النصره به القاعده انتقاد می‌کرد و آن را مانعی برای پیشرفت شورشیان می‌دانست. وی همچنین تلاش‌های بسیاری در راستای اتحاد عناصر شورشی اسلامگرا انجام داده بود.وی رهبر جناح اسلام‌گراتر و کمتر ملی‌گرای احرار الشام، جیش الاحرار را بر عهده داشت که از ادغام احرار الشام با جبهه فتح الشام حمایت می‌کرد. مذاکرات ادغام در اواخر سال ۲۰۱۶ انجام شد، اما این مذاکرات به نتیجه نرسید. در اوایل سال ۲۰۱۷ این گروه با گروه‌های رقیب اسلامگرا در ادلب به ویژه احرار الشام درگیر شد، اما جیش الاحرار از احرار الشام جدا شد تا با جبهه فتح الشام در یک نهاد جدید ادغام شود.
تشکیل
در طول اعلامیه تأسیس امیر ابوجابر الشیخ هیئت تحریر شام را به عنوان «یک نهاد مستقل» عاری از تمام روابط و وابستگی‌های قبلی و یک سازمان اتحاد توصیف کرد.
به گفته چارلز لیستر تحلیلگر سوریه حدود ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ نفر از نیروهای احرار الشام به هیئت تحریر شام پیوستند، اما حداقل ۶۰۰۰ تا ۸۰۰۰ نفر دیگر را از طریق ادغام صقور الشام، ارتش مجاهدین، اتحاد فاستقم و واحدهای غرب حلب جبهه شام و واحدهای مستقر در ادلب جیش الاسلام به دست آورد.
در همین حال جبهه فتح الشام چند صد جنگجو را به احرار الشام از دست داد، اما ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ جنگجو را از طریق ادغام با حرکات نورالدین زنکی، لواء الحق، جیش السنه و جبهه انصار الدین در هیئت تحریر شام به دست آورد. نورالدین زنکی زمانی مورد حمایت ایالات متحده بود.
یشتر جامعه بین‌المللی تحریر شام را یک سازمان تروریستی می‌دانند. آمریکا این گروه را در ۳۱ مه ۲۰۱۸ رسماً یک سازمان تروریستی معرفی کرد.سفیر ایالات متحده در سوریه اظهار داشت: تحریر شام یک اتحاد بین چند گروه است و هر گروهی که با آن متحد شود فارغ از اینکه از چه اسمی استفاده می‌کند جزئی از شبکه سوریه القاعده محسوب می‌شود.
کانادا در ۲۳ مه ۲۰۱۸ و ترکیه در ۳۱ اوت ۲۰۱۸هیئت تحریر شام را در فهرست گروه‌های تروریستی خود قرار دادند.
ایدئولوژی و حکومت
ابوجابر الشیخ یکی از رهبران بزرگ علمی و رئیس شورای شورا در گروه تحریر شام چندین بار توسط رژیم بعث دستگیر شد که او را به داشتن باورهای سلفی-جهادی متهم می‌کرد. او در سال ۲۰۰۵ در زندان صیدنایا زندانی شد و در میان چندین زندانی جهادی در سال ۲۰۱۱ آزاد شد. این زندانیان بعدها گروه‌های شورشی سلفی متعددی را در طول جنگ داخلی سوریه تشکیل دادند.
ابوجابر همچنین به «جهاد مردمی» اعتقاد داشت که رویکردی از پایین به بالا است که در آن جهادی‌ها تلاش می‌کنند قلب و ذهن مردم را به دست آورند و پس از جلب حمایت کافی مردمی به برپایی حکومت اسلامی بپردازند. این رویکرد برخلاف روش «جهاد نخبه‌گان» گروه داعش است که از بالا به پایین و توسط یک گروه پیشتاز اجرا می‌شود.
ایمن التمیمی از مرکز مبارزه با تروریسم در فوریه ۲۰۱۷ ادعا کرد که علی‌رغم اظهارات عمومی رهبران و حامیان تحریر شام این گروه در آن زمان عمدتاً با القاعده همسو بوده است.
هیئت تحریر شام در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۹ بیانیه‌ای منتشر کرد و درگذشت محمد مرسی رئیس‌جمهور پیشین مصر را که در بازداشت دولت مصر فوت کرده بود تسلیت گفت.
آموزه‌های دینی و اهداف سیاسی تحریر شام
در مصاحبه‌ای که توسط مستندساز برنامه خط مقدم شبکه پی‌بی‌اس مارتین اسمیت با ابومحمد جولانی انجام شد او دربارهٔ آموزه‌های دینی و اهداف سیاسی تحریر شام اظهار داشت:
«فکر می‌کنم محدود کردن هیئت تحریر شام فقط به عنوان یک گروه سلفی یا جهادی بحثی طولانی است و اکنون نمی‌خواهم به آن بپردازم؛ زیرا به تحقیقات و بررسی‌های زیادی نیاز دارد. ما امروز سعی داریم دربارهٔ اسلام با مفهوم واقعی‌اش صحبت کنیم؛ اسلامی که به دنبال گسترش عدالت است و آرزوی ساختن و پیشرفت دارد و برای حمایت از زنان و حفظ حقوق آنها و همچنین آموزش تلاش می‌کند. اگر بگوییم که در مناطق آزاد شده حکومتی اسلامی وجود دارد می‌توانیم بگوییم که به لطف خدا دانشگاه‌هایی وجود دارند که پر از دانشجو هستند و دو سوم آن دانشجویان زن هستند. بیش از ۴۵۰٬۰۰۰ تا ۵۰۰٬۰۰۰ دانش‌آموز در مدارس ثبت‌نام کرده‌اند. بیمارستان‌هایی کاملاً فعال در این مناطق آزاد شده وجود دارند و افرادی در حال ساختن شهرها و آسفالت کردن جاده‌ها هستند. دیگران در تلاش برای ایجاد یک سیستم اقتصادی هستند که مردم بتوانند با امنیت و صلح زندگی کنند. همچنین یک سیستم قضایی وجود دارد که به دنبال بازگرداندن حقوق مردم و نه فقط مجازات متخلفان است.»
پایه مذهب شافعی برنامه‌های آموزشی هیئت تحریر شام
برنامه‌های آموزشی هیئت تحریر شام بر پایه مذهب شافعی است که مذهب غالب در سوریه است ولی بر اهمیت چهار مکتب سنتی فقهی برای تضمین وحدت مسلمانان نیز تأکید می‌کنند. تحریر شام از نظر عقیدتی به‌طور رسمی از مکتب اثری پیروی می‌کند. با این حال مطالعات اشعری را در مؤسسات آموزشی مجاز می‌داند و با مساجدی که توسط امامان اشعری اداره می‌شوند همکاری می‌کند. این گروه با گذشت زمان و تثبیت قدرت همچنین سیاست خود در مورد نظارت اخلاقی را کاهش داد و استدلال کرد که چنین وظایفی بر عهده «وزارتخانه‌های مربوطِ در دولت نجات سوریه» است.
