به گزارش پردیس امروز پریسا مصلح در یادداشتی به بررسی نقش هوش مصنوعی در کاهش مصرف انرژی در منازل پرداخت، وی نوشت: در عصر معماری هوشمند، موضوع بهره وری انرژی دیگر صرفاً یک دغدغه زیست محیطی یا اقتصادی نیست، بلکه به عنوان یک شاخص کلیدی در طراحی فضاهای زیست پذیر و پایدار مطرح است. اگر در گذشته، مصالح سنتی یا تکنیک های طراحی اقلیمی نقش پررنگی در کنترل مصرف انرژی در ساختمان ها ایفا می کردند، امروز الگوریتم ها، سنسورها و سیستم های یادگیرنده جای آن را گرفته اند. هوش مصنوعی به عنوان نیرویی تحول آفرین در قلب این فرایند قرار دارد؛ فناوری ای که نه تنها قابلیت تحلیل داده ها را دارد، بلکه می تواند به صورت مستمر از محیط یاد بگیرد، رفتار ساکنان را درک کند و به طور فعالانه مصرف انرژی را بهینه نماید.
از منظر معماری، رابطه میان فرم، عملکرد و محیط زیست، پیوسته در حال بازتعریف است. طراحی یک خانه کم مصرف تنها به نصب پنل های خورشیدی یا استفاده از شیشه های دوجداره محدود نمی شود؛ بلکه مستلزم یکپارچه سازی هوشمندانه میان ساختار فیزیکی ساختمان، تجهیزات مکانیکی و سیستم های کنترل مبتنی بر داده است. در این مسیر، هوش مصنوعی نقشی کلیدی ایفا می کند؛ چراکه برخلاف سیستم های سنتی کنترل انرژی که بر پایه سناریوهای ایستا عمل می کنند، سیستم های مبتنی بر AI قابلیت تطبیق پذیری پویا با شرایط واقعی دارند. این یعنی خانه ای که نه فقط به دمای هوا واکنش نشان می دهد، بلکه ترجیحات رفتاری کاربران، میزان تابش خورشید، مصرف تاریخی انرژی و حتی وضعیت شبکه برق را نیز در تصمیم گیری هایش لحاظ می کند.
در یک خانه مجهز به سامانه مدیریت هوشمند انرژی، داده های حاصل از ده ها سنسور محیطی، حرکتی، نوری و دمایی به صورت مداوم جمع آوری می شوند. الگوریتم های یادگیری ماشین این داده ها را تحلیل می کنند و بر اساس آن، توصیه هایی برای بهینه سازی یا اعمال خودکار تغییراتی در تهویه، گرمایش، روشنایی یا بارهای الکتریکی ارائه می دهند. به عنوان مثال، اگر سیستم متوجه شود که در ساعات خاصی از روز، ساکنان تمایل به حضور در یک اتاق خاص دارند، می تواند روشنایی و دمای آن فضا را به صورت پیش بینی شده تنظیم کند و در سایر نقاط خانه مصرف انرژی را کاهش دهد. این هوشمندی نه تنها منجر به صرفه جویی مستقیم در مصرف برق و گاز می شود، بلکه احساس آسایش و کیفیت زندگی را نیز بهبود می بخشد.
یکی دیگر از ظرفیت های قابل توجه هوش مصنوعی در این حوزه، تحلیل پیشگویانه رفتار انرژی در خانه هاست. سیستم های مبتنی بر AI می توانند الگوهای مصرف را تشخیص دهند و بر اساس آن، وقوع مصرف غیرعادی یا نشت انرژی را پیش بینی و هشدار دهند. این ویژگی در خانه هایی که از منابع انرژی ترکیبی (نظیر برق، گاز، خورشیدی) استفاده می کنند، بسیار ارزشمند است؛ چراکه اجازه می دهد تا اولویت بندی مصرف با توجه به هزینه لحظه ای، پایداری شبکه یا حتی رویدادهای اقلیمی انجام شود. چنین رویکردی در مناطق با بار شبکه بالا یا تنوع اقلیمی شدید ـ مانند ایران ـ می تواند نقش چشمگیری در کاهش پیک مصرف و پایداری انرژی ایفا کند.
در بحث بازسازی و نوسازی ساختمان های موجود نیز، هوش مصنوعی ابزار قدرتمندی برای شناسایی گلوگاه های انرژی و ارائه راهکارهای اصلاحی به شمار می رود. مدل سازی اطلاعات ساختمان (BIM) در ترکیب با الگوریتم های هوشمند می تواند نقاط ضعف در طراحی فعلی را شناسایی کرده و پیشنهاداتی برای جایگزینی تجهیزات یا اصلاح عایق ها ارائه دهد. از سوی دیگر، در طراحی پروژه های جدید، استفاده از شبیه سازی های مبتنی بر AI این امکان را فراهم می سازد که پیش از ساخت، عملکرد انرژی ساختمان در سناریوهای مختلف ارزیابی شود و بهترین گزینه انتخاب گردد.
با وجود این مزایا، پذیرش گسترده این فناوری در بازار مسکن ایران با چالش هایی مواجه است. نخست، سطح آگاهی پایین کاربران نهایی و گاه حتی متخصصان صنعت ساختمان درباره ظرفیت های هوش مصنوعی، باعث شده که این فناوری بیشتر به عنوان یک امکان لوکس تلقی شود تا یک نیاز زیرساختی. دوم، نبود استانداردهای یکپارچه در حوزه خانه های هوشمند و تعامل پذیری پایین میان تجهیزات مختلف، مانعی جدی برای پیاده سازی راهکارهای یکپارچه هوشمند است. در نهایت، موانع اقتصادی ناشی از هزینه اولیه نصب و نگهداری نیز بر سرعت نفوذ این فناوری تأثیرگذار بوده است.
با این حال، تجربه جهانی نشان می دهد که سرمایه گذاری در خانه های هوشمند، به ویژه آن هایی که بر پایه یادگیری ماشین و تحلیل داده فعالیت می کنند، بازگشت پذیری بالایی دارند. بهینه سازی مصرف انرژی در مقیاس خانگی، وقتی در سطح شهری تجمیع شود، می تواند تفاوت قابل توجهی در پایداری شبکه برق، کاهش تولید گازهای گلخانه ای و ارتقای تاب آوری شهری ایجاد کند. بدین ترتیب، معماری مبتنی بر هوش مصنوعی دیگر یک رویکرد انتخابی یا آینده نگر نیست، بلکه پاسخی ضروری به نیازهای حیاتی امروز در حوزه محیط زیست، اقتصاد انرژی و رفاه شهری است.
به نظر می رسد نقش معماران و فعالین حوزه هوش مصنوعی در ترویج این تحول نیز بی بدیل است. از یک سو باید مفاهیم پیچیده این فناوری ها را برای کاربران قابل فهم ساخت و از سوی دیگر، ارتباط میان فناوری و تجربه زیسته ساکنان را برجسته کرد. تنها در این صورت است که فناوری از سطح تجهیزات صرف به لایه ای از هویت خانه های معاصر ارتقا می یابد؛ خانه هایی که نه تنها زیبا و کاربردی اند، بلکه هوشمند، پاسخگو و پایدار نیز هستند.
