به گزارش پردیس امروز به نقل از خبرگزاری فارس، یکی از موضوعاتی که در محافل کارشناسی به آن پرداخته می شود، اصلاح ساختار بودجه و تعیین قیمت ارز و سیاست های حمایتی دولت از اقشار کم درآمد است، در صورتی که بودجه اصلاح نشود، این مساله می تواند به یک چالش بزرگ برای دولت تبدیل شود.
در این‌باره، شهبازی، یکی از پژوهشگران اقتصاد ایران با اشاره به مسائل بودجه‌ای، درباره ضرورت اصلاح و مدیریت ارز ترجیحی می‌گوید: واقعیت این است که ما در شرایط ضرورت برای این موضوع هستیم، اولا به لحاظ قانونی، دولت امسال ۸ میلیارد دلار بیشتر نمی‌توانست برای کالای اساسی تحصیص دهد و همه را هم در ۶ ماه ابتدایی سال پرداخت کرده است. پس مسئله اصلی این است که به لحاظ قانونی ادامه این روند ممکن نیست. در شرایط فعلی دولت ارزی ندارد که بخواهد تخصیص دهد. ما در آستانه بودجه ۱۴۰۱ هستیم. اگر قرار است برای این موضوع تصمیم گیری نشود و در بودجه ۱۴۰۱ هم چنین ارزی وجود داشته باشد و دولت بگوید من سال بعد می‌خواهیم ارز را فلان میزان کنیم این بدترین تصمیم است، کاری که انجام نداده اید و می‌خواهید موکول به سال بعد کنید و این به ضرر کشور است. پارسال هم مجلس برای حذف ارز ترجیحی مصمم شد اما دولت نامه نگاری کرد که این موضوع به سال بعد موکول شود.
گفت‌و‌گو‌ی موسی شهبازی را در ادامه می‌خوانید.
* هدر رفت جدی ذخایر ارزی کشور در موضوع ارز ترجیحی
تخصیص ارز ترجیحی برای کنترل قیمت ها انجام شده است، در صورتی که آمارهای موجود نشان می دهد بخش عمده ای از جامعه به دلیل افزایش قیمت همین کالاها از مصرف آنها باز مانده اند، دلیل این رخداد چه بوده است؟
شهبازی: نکته مهم در خصوص تخصیص ارز ترجیحی این است که قرار بود این سیاست از دهک‌های پایین درآمدی حمایت به عمل آورد، عملا این سیاست منجر شده به این که مصرف گوشت دهک دهم به دهک اول ۲۵ برابر باشد، عدد وحشتناک است، یعنی دهک پایین اصلا گوشت مصرف نمی‌کند که این همه بالا و پایین می‌زنید که ارز ترجیحی بدهید که قیمت گوشت را پایین نگه دارید. کسی در دهک های پایین گوشت مصرف نمی‌کند به خاطر کاهش قدرت خرید و افزایش قیمت کالای اساسی نمی‌تواند خرید کند.
نکته خیلی مهم بعدی، هدر رفت جدی ذخایر ارزی کشور است، در شرایطی که به شدت در وضعیت تحریمی هستیم، ذخایر ارزی برای ما راهبردی است، در برخی گزارش های اندیشکده های آمریکایی که در حوزه تحریم کار می‌کنند، این بحث ذخایر ارزی بانک مرکزی یکی از مولفه های جدی آنها برای بحث مذاکرات بوده که رصد کنید ذخایر ارزی بانک مرکزی ایران چطور است. اگر اوضاع ذخایر ارزی ایران خیلی وخیم است می‌توانیم امتیازات بیشتری بگیریم. در شرایطی که کشور در یک جنگ اقتصادی قرار دارد و ذخایر ارزی به شدت مهم است، چرا باید به همین راحتی در مورد ذخایر ارزی تصمیم بگیریم و چوب حراج به این منابع که به سختی به دست آمده است، بزنیم؟ پس آسیب جدی دیگر این شیوه تخصیص ارز، هدر رفتن جدی ذخایر ارزی است و این تقریبا اصلی ترین آسیب ارز ترجیحی است.
* دولت ارزی برای تخصیص دادن به کالاهای اساسی ندارد
در وضعیت فعلی کشور آیا دولت توان پرداخت و تخصیص این ارز را دارد؟
شهبازی: واقعیت این است که ما در شرایط اضطرار برای این کار هستیم، اولا به لحاظ قانونی، دولت امسال ۸ میلیارد دلار بیشتر نمی‌توانست برای کالای اساسی تحصیص دهد و همه را هم در ۶ ماه ابتدایی سال پرداخت کرده است، پس مسئله اصلی این است که به لحاظ قانونی ادامه این روند ممکن نیست، در شرایط فعلی دولت ارزی ندارد که بخواهد تخصیص دهد. مانند این است که بگوییم قصد شما برای خرید این کالا یا آن کالا چیست، می‌گوییم پولی نداریم که بخواهیم در مورد این یا آن کالا بحث کنیم، یک بحث الزام قانونی و شرایط حاکم بر وضعیت ارزی دولت است.
حالا اگر بگوییم این مساله که گفتید به کنار و دولت هم توان پرداخت داشته باشد. آیا موضوعات دیگری هم هست که دولت را مجاب کند که این شیوه تخصیص ارز را اصلاح کند؟
شهبازی: بله. یکی این که ما در آستانه بودجه ۱۴۰۱ هستیم. اگر قرار است برای این موضوع تصمیم گیری نشود و در بودجه ۱۴۰۱ هم چنین ارزی وجود داشته باشد و دولت بگوید من سال بعد می‌خواهیم ارز را فلان میزان کنیم این بدترین تصمیم است. کاری که انجام نداده اید و می‌خواهید این مهم را موکول به سال بعد کنید، این به ضرر کشور است. پارسال هم مجلس برای اصلاح ارز ترجیحی مصمم شد اما دولت نامه نگاری کرد تا به تأخیر بیفتند چون قیمت کالاهای اساسی بالا می‌رود و احتکار می‌شود که تصمیم برگشت. ما هم مخالف بودیم که در بودجه بیاید. پس یکی در مورد موعد زمانی است که بهترین فرصت فارغ از بحث محدودیت ذخایر است. بحث بعدی این که این تصمیم بالاخره باید گرفته شود. وقتی این موضوع با این تبعات، با این میزان آثار سوء، با این میزان عدم اصابت به هدف که دهک های بالا دارند به راحتی با مصرف بیشتر، یارانه بیشتری می گیرند، دیگر تداوم این چه لزومی دارد؟ فقط یک ملاحظه ای می‌ماند و آن این است که آیا ما می‌توانیم چتر حمایتی مناسب را داشته باشیم یا نه. چون در شرایطی هستیم که مردم در مضیقه هستند و افزایش قیمت روز به روز داریم. این دغدغه درست مردم است.
* کنترل بازار یکی از الزامات جدی مدیریت ارز ترجیحی است
برای اینکه بتوان این دغدغه مردم را به درستی مرتفع کرد، دولت باید چه اقدامی انجام دهد؟
شهبازی: اگر بتوانیم بحث حمایتی را درست سامان دهیم و این پولی که به این شیوه خرج می‌کنیم، ضابطه مند شود و به درستی جامعه هدف آن مشخص شود، می توان امیدوار بود که مشکلات اصلاح ارز ترجیحی به کمترین میزان برسد. این موضوع، مسئله ای نیست که یارانه اش در اقتصاد ایران باشد و یا جای پا داشته باشد. بالاخره باید چندین ماه سبد کالایی اعتباری به خانوارهای هدف داده شود. آنهایی که معیشتی می‌گیرند یا کسانی دیگر که باید به درستی جامعه هدف مشخص شود. این اگر با یک ساز و کار شناسایی مناسب به خانوار داده شود و چند ملاحظه دیگر هم کنارش باشد که دولت همزمان بازار را کنترل کند، دسترسی به کالا را رصد کند، انبارها و موجودی انبارها و موجودی ذخایر چک شود و نظارت شود تا این طرح به درستی مدیریت شود. موضوع فقط اصلاح ارز ترجیحی و دادن پول به جای آن به مردم نیست؛ بازار باید کنترل شود، آن جایی که بی جهت واسطه گرها بخواهند قیمت را بالا ببرند، بیش از آنالیز هزینه ای باید کنترل شود. بالاخره یک بسته هماهنگ اجرایی این کار نیاز دارد. برای اینکه این کار انجام شود، باید مردم به لحاظ رسانه ای اقناع شوند. چون الان برخی می‌گویند دولت می‌خواهد چه کار کند و برخی اساتید اقتصادی می‌گویند پاشنه آشیل کشور می‌شود و باید یک همگرایی نسبی در مجموعه کشور باشد. اگر بسته رسانه ای آن هم دیده شود و بسته حمایتی آن هم خوب توجه شود، مناسب است.
* دولت توان خود را برای یارانه کالایی تلف نکند
شما از لزوم حمایت جایگزین با جامعه هدف درست صحبت کردید، به نظر شما یارانه نقدی یا یارانه کالایی و یا تلفیق هر دوی اینها باید جزو این حمایت باشد؟
شهبازی: بحث های متعددی در این چند ماه انجام شده که چه روشی برای حمایت انتخاب شود. اگر سیستم پرداخت اعتباری و یا نقدی کالایی و یا اعتباری که بتواند کالا بخرد به لحاظ اجرایی سهل الوصول بود و در شهرهای کوچک و جاهای دور افتاده گرفتاری برای مردم ایجاد نمی‌کرد، اعتباری به آن مفهوم که آن کالا تضمین شود، خوب بود. ولی نکته اینجا است که در این مواقع دولت و حاکمیت باید تمرکز خود را روی چیزهایی بگذارد که کل طرح را با چالش مواجه نکند. دولت باید تمرکز خود را در ساز و کار و نحوه مدیریت اجرای اصلاح ارز ترجیحی بگذارد، یارانه نقدی سهل و راحت تر است ولی نکته اش این است که در مورد یک سری دهک‌ها شاید نیاز داشته باشیم علاوه بر حمایت نقدی، حمایت کالایی نیز به آنها بدهیم. اصلا یک عده ممکن است سوء تغذیه داشته باشند و دولت باید خودش کالا برای اینها بخرد و تامین کند یا قدرت خرید ندارد و یا بدسرپرست هستند. ما برای بحث حمایتی نیاز به یک تنوع حمایتی هم داریم. اگر فرصت می‌داشتیم. مثلا برای یک سری خانوارهای هدف می‌گفتیم کالا را به شما می‌دهیم. برای یک سری اعتباری می‌دهیم و یک سری نقدی می‌دادیم، ولی حس می‌کنم با توجه به این که دولت نیاز دارد که تمرکزش در قسمت مدیریت واردات باشد، از آن بحث هایی که سیستم را پیچیده می‌کنیم، درواقع پولی بریزیم که مابه التفاوتش را برود کالا بخرد و این بستگی به تابع هدف و زمانی دارد که داریم.
جمع بندی اینجانب این است که باتوجه به این که نیاز داریم دولت متمرکز شود به مسئله مدیریت واردات و مدیریت حذف ارز ترجیحی، توان خودش را لازم ندارد که انقدر بگذارد روی بحث این که کارت اعتباری باشد که آن طوری خرید شود و مابه التفاوتش را دولت بدهد. بنا را روی این بگذارد که هر چقدر می‌تواند به صورت اعتبار از فروشگاه‌ها خرید کند. اگر این هم کارایی ندارد، به صورت نقدی داده شود و تمرکز دولت روی آن قسمت مدیریت بازار باشد تا اینکه گرفتار اجراییات نشود.
این یارانه باید به صورت دایمی باشد یا موقت؟
شهبازی: دولت باید ساز و کاری تعبیه کند که این یارانه دائمی تلقی نشود. واقعیت این است که خوب است به مردم یارانه دهیم ولی موضوع اینجا است که در وضعیت کسری بودجه شدید هستیم و نمی‌توانیم یک بار جدید یارانه ای را به دولت تحمیل کنیم. نکته ای در مورد این فضایی که برخی ایجاد کرده اند و این موضوع را بزرگ کرده اند که ارز ۴۲۰۰ تومانی قرار است کل اقتصاد کشور را با چالش مواجه کند، باید گفته شود.
* مصرف روغن در ایران فوق استاندارد جهانی
با اصلاح ارز ترجیحی افزایش قیمتی که روی کالاها رخ می دهد، بیشتر مربوط به چه کالاهایی است؟ چه راهکاری برای کنترل این افزایش قیمت وجود دارد؟
شهبازی: نکته این جا است که ما به طور مشخص در مورد سه کالا صحبت می‌کنیم. مرغ، تخم مرغ و روغن. قیمت گوشت هم از اصلاح ارز ترجیحی اثر می‌گیرد؛ ولی گوشت برای ما موضوعیت ندارد. چون ۵-۶ دهک اول، اصلا مصرف گوشت آن چنانی ندارند. پس تابع هدف ما همین سه قلم کالا است. مرغ، تخم مرغ و روغن. در مورد روغن متاسفانه از نظر مصرفی فوق استاندار جهانی هستیم در مورد مرغ و تخم مرغ این نکته مهم است که در طول سال های ۹۷ تا ۱۴۰۰ یک جایگزینی در دهک های پایین رخ داده است. پروئتین غالب مصرفی دهک های پایین با مرغ و تخم مرغ جایگزین شده است، پس در مورد مرغ و تخم مرغ شاید بتوان گفت این دو کالا برای ما در این قضیه به شدت مهم هستند.
می‌خواهم بگویم این فضای شکل گرفته که ارز ترجیحی اگر حذف شود چه تبعاتی دارد، در واقع در کل ما داریم در مورد سه یا چهار قلم کالا صحبت می‌کنیم، مردم که کنجاله سویا نمی‌خرند، نهایت می‌خواهد آن نهاده نهایی روی این سه یا چهار قلم کالا تاثیر بگذارد. اگر بتوانیم همزمان که ارز ترجیحی را حذف می‌کنیم، بگوییم چند ماه بخشی از مرغ مصرفی را برای تنظیم بازار با واردات تامین می کنیم، می تواند این نگرانی را نیز از بین ببرد. من موافق حمایت از تولید هستم و واردات نباید طوری باشد که کمر تولیدکننده بشکند. ولی نکته این جا است که قیمت مرغ در صورت اصلاح ارز ترجیحی ممکن است افزایش پیدا کند. پس می‌توانیم به صورت موقت یک واردات مرغ هم داشته باشیم یا واردات تخم مرغ. واقعیت این است که اصلاح ارز ترجیحی قطعا قابل مدیریت است و اینطور نیست که بازار از دست ما خارج شود اگر مدیریت صحیح داشته باشیم.
