به گزارش پردیس امروز به نقل از خبرگزاری فارس- مریم شریفی؛ واکنش‌ها از جامعه ایران و فضای رسانه‌ای داخلی فراتر رفته و بحث درباره تصمیم ناگهانی و عجیب وزارت بهداشت در واردات واکسن فایزر برای مادران باردار، به محافل رسانه‌ای خارج از کشور راه پیدا کرده. درحالی‌که مطالعات بالینی واکسن فایزر برای مادران باردار به دلیل عدم استقبال زنان باردار آمریکا متوقف شده، سئوال مشترک همه این است که مسئولان وزارت بهداشت با استناد به نتایج کدام مطالعات به این نتیجه رسیده‌اند که واکسن فایزر نسبت به سایر واکسن‌ها برای مادران باردار اثربخشی بیشتری دارد؟ سئوال و ابهام البته درباره این تغییر رویکرد عجیب، فراوان است؛ اینکه کدام متخصصان و محققان برای اخذ این تصمیم خطیر، طرف مشورت وزارت بهداشت بوده‌اند؟ آیا عوارض احتمالی واکسن فایزر بر روی جنین در درازمدت، با توجه به ساختار خاص ژنیِ آن موردتوجه قرار گرفته؟ چرا تصمیم قبلی درخصوص واکسیناسیون این مادران با واکسن سینوفارم که دستورالعمل آن به بیمارستان‌های کشور اعلام شده‌بود، تغییر کرده؟ و… این‌ها سئوالاتی است که افکار عمومی بی‌صبرانه منتظر پاسخ دقیق و شفاف به آنها از سوی مسئولان وزارت بهداشت است.
توقف مطالعات بالینی واکسن فایزر با عدم استقبال مادران باردار آمریکایی
*مهم‌ترین خبر واکسنی روزهای گذشته، خبر واردات واکسن فایزر برای مادران باردار بود؛ تصمیمی که موجی از تعجب و نگرانی را در جامعه ایجاد کرد. حالا همه دنبال پاسخ این پرسش هستند که علت اتخاذ این تصمیم چه بوده و چرا این واکسن با ساختار mRNA برای گروه حساسی مانند مادران باردار انتخاب شده است؟ تحلیل شما به‌عنوان متخصص بیوتکنولوژی پزشکی و مهندسی ژنتیک از این تصمیم ناگهانی چیست؟
– من ترجیح می‌دادم به جای اینکه بنده پاسخ این سئوال را بدهم، مسئولان وزارت بهداشت که چنین تصمیمی را گرفته‌اند، پاسخگو باشند. یکی از انتقاداتی هم که بنده دارم، همین است که چرا نمی‌آیند به‌طور شفاف برای مردم یا حداقل برای شما خبرنگاران بگویند دلیل این تغییر نظر ناگهانی چیست. تا یک ماه قبل بحث این بود که برای زنان باردار واکسن سینوفارم توصیه می‌شود؛ آن هم در سه ماهه دوم بارداری (بعد از هفته دوازدهم). حالا چطور شده که در عرض چند روز یکدفعه گفته می‌شود قرار است واکسن فایزر ویژه مادران باردار وارد شود؟! این تعجب و تردید وقتی بیشتر می‌شود که گزارش‌هایی منتشر شده درباره اینکه تست بالینی واکسن فایزر در آمریکا برای زنان باردار به دلیل عدم استقبال مادران باردار متوقف شده. خب با این اوصاف، چه منطقی وجود دارد که این واکسن برای مادران باردار کشور ما وارد شود؟!
ببینید قبل از این شنیده بودیم وزارت بهداشت قصد وارد کردن واکسن فایزر دارد به‌عنوان دُز سوم جامعه پزشکی. خب، این اشکالی ندارد. با توجه به اینکه جامعه پزشکی به دلیل تماس مستقیم با بیماران در معرض خطر جدی است، تزریق دز تقویتی (بوستر) برای آنها توصیه شده است. اینجا هم اگر واکسن فایزر به‌عنوان دز بوستر کادر درمان وارد شود، مخالفتی نداریم. گرچه از ابتدا گفته شده بود واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی وارد نشود. اما در سخنان رهبری این قید وجود داشت که اگر واکسن از کشور دیگری غیر از آمریکا و انگلیس وارد شود، اشکالی ندارد. بنابراین وقتی اعلام شد واکسن فایزر تولید شده در یکی از کشورهای اروپایی برای دز بوستر کادر درمان وارد می‌شود، مخالفتی صورت نگرفت. اما وقتی اعلام شد مادران باردار هم جزو جامعه هدف این واکسن‌ها هستند، واقعاً تعجب کردم.
*بنابراین حتی برای جامعه علمی کشور هم این تغییر رویکرد، غیرمنتظره بوده…
بله. به اعتقاد من، وزارت بهداشت باید در این زمینه تجدیدنظر کند. البته در حال حاضر با توجه به اینکه تزریق واکسن فایزر برای زنان باردار اجباری نیست، فکر می‌کنم اگر بتوانیم مادران باردار جامعه را مطلع کنیم – از طریق همین مباحثی که شما دارید منعکس می‌کنید – و آنها از تزریق این واکسن خودداری کنند، مشکل جدی به وجود نخواهد آمد. و البته امیدوارم این اجبار را ایجاد نکنند. در هر صورت، اتخاذ چنین تصمیم عجولانه‌ای، برای ما اساتید و محققان مایه تعجب بوده و تردیدها و سئوالاتی را ایجاد کرده‌است.
خدا نکند..
*چه تردیدهایی؟
– ببینید، وزیر بهداشت و مشاورانش باید پاسخ دهند که چرا این تصمیم را گرفته‌اند. مگر خودشان در وزارت بهداشت قبلاً اعلام نکرده بودند زنان باردار واکسن سینوفارم تزریق کنند؟ آیا اتفاقی افتاده که نظرشان را تغییر داده‌اند؟ این ابهام ایجاد می‌شود آیا چون در آمریکا نتوانستند روی زنان باردار تست بالینی واکسن فایزر را انجام دهند، خدای نکرده قرار است روی زنان باردار ایرانی این تست انجام شود؟! خب این خیلی نگران‌کننده است و من بعید می‌دانم مادران باردار ایرانی با توجه به اینکه فرزندانشان نسل آینده کشور ما خواهند بود، چنین اجازه‌ای را به خودشان و به مسئولان بدهند. اینجا رسالت رسانه‌هاست که این موضوع را انعکاس گسترده دهند تا مسئولان بیایند و پاسخ بدهند.
سئوال و نگرانی دیگر این است که آیا کسانی وجود دارند که مسئولان تصمیم‌گیرنده را تحت فشار می‌گذارند؟ چون خدای نکرده ممکن است پای برخی از واردکننده‌ها در میان باشد که نفوذ داشته باشند و بخواهند این اتفاق را رقم بزنند. یا اینکه افرادی در نظام پزشکی، منشأ این تصمیم‌گیری بوده‌اند؟ همان افرادی که کلاً ذهنیت‌شان اینطور است که هرچه از آن طرف بیاید، بهتر است. درمورد داروها هم همین فکر را دارند و داروهای خارجی را بهتر از داروهای داخلی می‌دانند. یا با چین، یک زاویه سیاسی دارند. من بیشتر فکر می‌کنم این موارد است. چون هیچ دلیل علمی برای این تصمیم پیدا نمی‌کنم که واکسن سینوفارم را که برای زنان باردار مورد تأیید قرار گرفته است، کنار بگذارند و سراغ واکسنی بروند که تست نشده و کلی تردید و ابهام علمی درباره آن وجود دارد!
آقای وزیر! با ارائه اسناد علمی، محققان را قانع کنید
بنابراین من از وزیر محترم درخواست می‌کنم هرچه زودتر شفاف و روشن دلیل این تغییر تصمیم را اعلام کنند تا جامعه علمی هم بتوانند پاسخگوی رسانه‌ها و افکار عمومی باشد. درمجموع، بنده این تصمیم را در شرایط حاضر درست نمی‌بینم مگر اینکه آقای وزیر یا سازمان غذا و دارو یا هر سازمانی که این تصمیم را گرفته، اسناد متقنی درخصوص درستی این تصمیم در اختیار ما قرار دهند تا مطالعه کنیم. ما که چنین اسنادی ندیده‌ایم و بعید هم می‌دانم وجود داشته باشد. در شرایطی که زنان باردار آمریکایی حاضر نیستند واکسن فایزر بزنند، آن وقت شما می‌خواهید آن را برای تزریق به مادران باردار ایرانی وارد کنید؟! این خودش تردید برانگیز است.
چرا واکسن ناشناخته باید جایگزین واکسن باسابقه شود؟
* اگر این بحث عدم استقبال زنان باردار آمریکایی از مطالعات بالینی واکسن فایزر را کنار بگذاریم، به لحاظ علمی و به دلیل ساختار ژنی، آیا تردیدی درخصوص تزریق این واکسن به مادران باردار وجود دارد؟
– من صادقانه بگویم؛ اگر در خانواده من یک خانم باردار باشد، اجازه نخواهم داد واکسن فایزر تزریق کند. اجازه بدهید ابتدا این نکته را عرض کنم که بنده، استاد واکسن هستم و ۳۰ سال است روی واکسن‌ها تحقیق می‌کنم و در جریان تمام جزییات علمی و فنی این واکسن‌ها هستم. کتابی هم دارم به نام «مقدمه‌ای بر واکسن‌های ژنی» که سال ۸۲ منتشر شد و چند سال بعد هم آن را بر بستر اینترنت قرار دادم تا به صورت رایگان در دسترس علاقه‌مندان قرار بگیرد. من ۱۸ سال روی واکسن‌های ژنی کار آزمایشگاهی کرده‌ام و تعداد زیادی مقاله در این زمینه دارم. بنابراین اگر امروز با قاطعیت درباره واکسن ژنی فایزر اعلام نظر می‌کنم، با تکیه بر سال‌ها تحقیق و پژوهش است و نه صرفاً مطالعه مقاله‌های اینترنتی.
من دو دلیل دارم برای اینکه مادران باردار فعلاً از تزریق واکسن فایزر پرهیز کنند. اول، واکسن‌های mRNA مثل فایزر، مدرنا و بایون‌تک، برای اولین بار است که دارد در جامعه انسانی تزریق می‌شود و در ۱۰۰ سال گذشته ما هیچ سابقه‌ای از تزریق این نوع واکسن در یک جامعه بزرگ و گسترده نداشته‌ایم. بله، واکسن ابولا را بردند در آفریقا و روی یک جامعه محدود تست کردند. آن، نمی‌تواند معیار باشد. بنابراین برای اولین بار است که واکسن ژنی دارد روی یک جامعه بزرگ انسانی تست می‌شود و ما هیچ اطلاعاتی درباره عوارض درازمدت آن نداریم. درحالی‌که واکسن‌های پلتفرمِ کشته مثل سینوفارم، برکت و… ۷۰، ۸۰ سال است به تمام جمعیت کره زمین تزریق شده و بعید می‌دانم در همین ایران خودمان فردی وجود داشته باشد که از نوزادی ۷، ۸ مورد از این واکسن‌ها نزده باشد. یعنی این واکسن‌ها آنقدر ایمن هستند که از نوزادی هم می‌شود آنها را تزریق کرد.
این سکوت نگران‌کننده…
* و دلیل دوم برای پرهیز مادران باردار از تزریق فایزر چیست؟
– دلیل دوم، به ساختار واکسن‌های mRNA برمی‌گردد. ساختار این واکسن‌ها طوری است که بسیاری از دانشمندان سازنده آن، پاسخگوی سئوالات ما درباره عوارض آینده این واکسن‌ها نیستند. وقتی می‌پرسیم: در درازمدت چه اتفاقی برای mRNA می‌افتد؟ سکوت می‌کنند. درحالی‌که درخصوص واکسن‌های دیگر، ما پاسخ شفاف داریم چون امتحانشان را پس داده‌اند. جالب است که ما حتی درمورد افراد عادی هم عوارض واکسن‌های mRNA یا ژنی را دیده‌ایم. پس چطور امکان دارد چنین واکسنی که تردیدهای بسیاری در جامعه علمی متوجه آن است، برای مادران باردار در نظر گرفته شود؟ شما دارید می‌بینید رژیم صهیونیستی نزدیک به ۷۸ درصد از جمعیتش را با فایزر واکسینه کرده اما الان دوباره با شیوع اپیدمی مواجه شده. و البته عوارض متعددی برای این واکسن در مقالات علمی منتشر شده. حالا ما بیاییم چنین واکسنی را با این عوارض به زنان باردار جامعه‌مان تزریق کنیم؟!
نه یک ژن بلکه مجموعه‌ای از ژن‌ها تزریق می‌شود!
*چرا اینهمه نگرانی درخصوص واکسیناسیون مادران باردار وجود دارد؟
– ما زنان باردار را جزو حساس‌ترین و قابل ملاحظه‌ترین افراد برای انتخاب واکسن می-دانیم. به‌طور کلی، ما درخصوص ۲ گروه (زنان باردار و افراد آلرژیک) به‌شدت حساسیت داریم که بهترین و ایمن‌ترین واکسن را به آنها تزریق کنیم؛ واکسنی که سوابقش را می‌دانیم. اما ما هیچ سابقه‌ای از واکسن فایزر در دست نداریم. من تعجب می‌کنم چه کسی چنین مشاوره‌ای را به وزیر بهداشت داده که با این عجله این تصمیم را گرفته! من واقعاً هیچ دلیل منطقی برای این تصمیم پیدا نمی‌کنم. دوستان اعلام کنند کدام استاد دانشگاهی در کدام کمیته علمی چنین صحبتی کرده؟ آیا خود آقای وزیر تصمیم گرفته برای مادران باردار واکسن فایزر وارد شود؟ آیا کمیته علمی به این تصمیم رسیده یا ستاد کرونا چنین تصمیمی گرفته؟… واقعاً سئوال داریم. موضوع وقتی عجیب‌تر می‌شود که بدانیم ما در حال حاضر به اندازه کافی واکسن ایمن در کشور داریم و واردات واکسن هم ادامه دارد و حتی واکسن برای بچه‌ها هم وارد شده‌است. در این شرایط، چه نیازی برای واردات فایزر وجود دارد؟!
من به این دلیل این نکات را مطرح می‌کنم که ۱۸ سال روی واکسن‌های ژنی کار کرده‌ام و از جزییات این واکسن‌ها مطلع هستم. درمورد همین فایزر، موادی در فرمولاسیون آن وجود دارد که اگر برای شما فاش کنم، تعجب می‌کنید که چطور چنین واکسنی را می‌خواهند با مادران باردار جامعه تزریق کنند! جالب است که خیلی از اساتید دانشگاه نمی‌دانند این فقط mRNA نیست که دارد در فایزر تزریق می‌شود. فقط آن ژن شاخک نیست بلکه یک مجموعه ژن‌ها دارد تزریق می‌شود. اگر لازم باشد، جزییات مربوط به فرمولاسیون این واکسن را به‌طور مفصل توضیح می‌دهم تا مردم بدانند اگر من در گفت‌وگوها می‌گویم تصمیم رهبر ما در ممنوعیت ورود واکسن‌های آمریکایی چقدر خردمندانه بوده، پشتوانه علمی دقیق دارد.
* پس با توجه به اینکه اشاره کردید در واکسن فایزر مجموعه‌ای از ژن‌ها تزریق می‌شود، ریسک چنین واکسنی برای گروه حساسی مثل مادران باردار هم چند برابر خواهد شد…
– بله. به همین دلیل تاکید کردم به شخصه به مادران باردار در خانواده و اطرافیانم اجازه تزریق این واکسن را نخواهم داد.
به من می‌گفتند: چطور جرأت می‌کنی DNA را به بدن یک انسان تزریق کنی؟
*با توجه به ساختار ژنی واکسن فایزر، آیا این نگرانی که این واکسن بتواند روی ژن و DNA جنین تأثیر بگذارد و مشکلاتی را برای نسل آینده ایجاد کند، وجود دارد؟
– این ابهام و سئوال، بجاست. این نگرانی، نگرانیِ درستی است. اساساً پلتفرم واکسن‌های نسل چهارم یعنی همین واکسن‌های mRNA این است که ما به‌جای اینکه پروتئین یا خود ویروس کشته را به افراد تزریق کنیم، می‌آییم DNA آن یا درواقع ژن را تزریق می‌کنیم. حالا جالب است بدانید من هر وقت در همایش‌های علمی بین‌المللی خارج از کشور شرکت می‌کردم برای سخنرانی و ارائه تحقیقاتم درباره واکسن‌های ژنی که در فاز تحقیقات حیوانی بود و می‌خواست وارد فاز انسانی شود، همین متخصصان خارجی همیشه در مقابل من می‌ایستادند و می‌گفتند: «چطور جرأت می‌کنی DNA را به بدن یک انسان تزریق کنی؟ چطور به ایمنی‌اش اعتماد می‌کنی؟ چطور نمی‌ترسی از اینکه این DNA برود و وارد ساختار ژنتیکی سلول آن فرد شود و در آینده بلایی سرش بیاورد؟ مثلاً سلول را سرطانی کند. ژنتیکش را جهت دهد و این جهش، مطلوب نباشد.»
برای ما ممنوع است اما برای خودشان، نه!
*اما امروز همین نوع واکسن به عده زیادی در دنیا تزریق شده…
– بله. سئوال و ابهام همین جاست. اسنادش موجود است که اساتید بزرگ جلوی من می‌ایستادند و اجازه نمی‌دادند تحقیقاتم وارد فاز انسانی شود درحالی‌که من ۱۸ سال کار تحقیقاتی کرده بودم. اما حالا خودشان در عرض یک سال و نیم واکسن ژنی کرونا را ساختند و به جمعیت گسترده‌ای تزریق کردند. درواقع آنها از فرصت این پاندمی که مردم را به طرف مرگ می‌برد، و از ترس و وحشتی که در دل مردم ایجاد شده بود، استفاده کردند و این واکسن را تولید کردند. ممکن است عده‌ای بگویند: خب آقای دکتر بالاخره یک روز این نسل از واکسن هم باید وارد چرخه واکسیناسیون می‌شد. بله. من هم قبول دارم. اما چرا این فرصت را به ما ندادند؟ چرا خودشان همیشه به من می‌گفتند: «ما نمی‌توانیم ایمنی چنین واکسنی با ساختار ژنی را تأیید کنیم؟»
سال‌هاست واکسن‌های ژنی دارد در آزمایشگاه‌ها تست می‌شود. سابقه این واکسن‌ها به حدود ۲۰ سال قبل برمی‌گردد. اما سئوال من این است چرا در این ۲۰ سال شما جرأت نکردید بیایید این نوع واکسن را در جامعه آمریکا مثلاً روی ۵ میلیون نفر تست کنید؟ چرا این واکسن ژنی را فقط بردید در آفریقا و روی سیاهپوستان مظلوم آزمایش کردید؟ واکسن ابولا را بردید در گوشه‌ای در آفریقا و روی جمعیت محدودی تست کردید و اعلام هم نکردید روی چند نفر آزمایش کرده‌اید. بعد، یکدفعه برای کرونا آمدید کارخانه واکسن ژنی راه‌اندازی کردید و تجارت عظیمی را هم به راه انداختید. برای یک محقق مستقل مثل من که چندین سال می‌خواستم این نوع واکسن را به فاز تحقیقات انسانی ببرم، مانع ایجاد کردید اما امروز واکسن ژنی کرونا را برای جمعیت گسترده‌ای تزریق می‌کنید… البته اینجا باید یک موضوع را صادقانه مطرح کنم. ایده من هم این بود که در نسل چهارم واکسن‌ها به جای تزریق ویروس کشته یا پروتئین نوترکیب، بیاییم DNA یا ژن آن را تزریق کنیم. کتاب و مقالاتم هم موجود است. اما واقعیت این است که طی سال‌ها کار و تحقیق در این زمینه، برای خود من تردید ایجاد شد…
از عوارض درازمدت واکسن ژنی روی جنین هیچ‌چیز نمی‌دانیم
*پس حالا سئوالم را به شکلی دیگر مطرح می‌کنم؛ چه مخاطراتی درخصوص تزریق واکسن‌های ژنی مثل فایزر برای مادران باردار وجود دارد؟
– می‌دانید تفاوت جنین با انسان بزرگسال چیست؟ سلول‌های جنین با سرعت زیاد مراحل رشد را طی می‌کند. گفته می‌شود سلول‌های جنینی، بهترین سلول برای تحقیقات ژنتیک محسوب می‌شوند چون به‌شدت در حال رشد هستند تا از یک سلول تبدیل به یک موجود زنده کامل شوند. و این مرحله، خطرناک‌ترین مرحله رشد انسان است. به همین دلیل اگر به کاتالوگ بسیاری از داروها دقت کنید، می‌بینید یک جمله در همه آنها مشترک است؛ «برای زنان باردار، ممنوع!» چرا نسبت به مادر باردار اینهمه حساسیت وجود دارد؟ چون یک موجود در رحم این مادر در مراحل اولیه رشد است. به همین دلیل است که تاکید می‌شود اگر هم مادر باردار می‌خواهد واکسن بزند، در سه ماهه دوم اقدام به این کار کند چون تا پایان سه ماهه اول، جنین تقریباً شکل پیدا کرده.
حالا اگر خدای نکرده قبل از این زمان واکسن اشتباهی تزریق شود یا مثل همین فایزر، واکسنی که ابهام دارد به مادر باردار تزریق شود و این واکسن در مراحل تقسیم سلولی جنین به آن برسد، ممکن است باعث ایجاد اختلالات جدی شود و یک نوزاد ناقص‌الخلقه به دنیا بیاید. بنابراین درخصوص مادران باردار واقعاً حساسیت وجود دارد و به همین دلیل است که من حیرت می‌کنم که چطور ممکن است در دولت انقلابی ما که قرار بود تصمیمات مؤثر گرفته شود، وزارت بهداشت بیاید واکسن سینوفارم را که ویروس کشته است و سال‌ها سابقه استفاده داشته، به زنان باردار هم تزریق شده و مشکلی نداشته، کنار بگذارد و یکدفعه واکسنی را جایگزین کند که ما نمی‌دانیم چه تاثیری روی جنین دارد؛ چه امروز و چه در آینده. ما نمی‌دانیم تزریق این واکسن ژنی، چند سال بعد که این جنین یک کودک ۶ ساله می‌شود، چه عوارضی خواهد داشت، ۱۰ ساله شود، چطور و… پس آیا بهتر نیست بیاییم برای مادران باردار جامعه که نسل آینده ما را به دنیا خواهند آورد، تصمیم عاقلانه‌تری بگیریم؟
آقای وزیر! تجدید نظر کنید
*در این مقطع، به نظر شما بهترین تصمیم چیست؟
– دلم می‌خواهد آقای دکتر عین‌اللهی، وزیر بهداشت را ببینم و به ایشان بگویم به نظر من که روی واکسن‌های ژنی کار کرده‌ام، این تصمیم شما محل تردید است. دوست دارم بپرسم چرا قبل از گرفتن این تصمیم از ما مشورت نگرفتید و سئوال نکردید؟ چرا نظر علمی ما را نپرسیدید؟ باز هم تاکید می‌کنم اگر می‌خواهید واکسن فایزر را به‌عنوان دز سوم برای جامعه پزشکی در نظر بگیرید، مشکلی نیست. اما اگر درخصوص تزریق این واکسن به مادران باردار و حتی کودکان از من مشورت می‌خواستید، قطعاً با استدلال علمی چنین مجوزی به شما نمی‌دادم. حتی در خود آمریکا هم فایزر به کودکان تزریق نشده و روی زنان باردار هم قرار بود تست شود.
ازآنجا که من فناوری این واکسن را می‌شناسم و جزییاتش را می‌دانم که فقط mRNA نیست و چیزهای دیگری هم در آن وجود دارد، توصیه‌ام این است که مسئولان وزارت بهداشت در این تصمیم بازنگری کنند و گزینه زنان باردار را از جامعه هدف تزریق واکسن فایزر حذف کنند. توصیه‌ام به مادران باردار هم این است که از تزریق فایزر خودداری کنند و همان واکسن سینوفارم که قبلاً تعیین شده بود را انتخاب کنند.
