به گزارش پردیس امروز به نقل از خبرگزاری فارس؛ «نوآوری» یک مؤلفه کلیدی در رشد و پیشرفت کشورهاست. یکی از گزارش‌های مرجع که تصویری روشن از وضعیت این مولفه کشورهای مختلف را به نمایش می‌گذارد شاخص جهانی نوآوری (Global Innovation Index-GII) است که با استفاده از مجموعه وسیعی از شاخص‌ها و معیارهای مختلف، وضعیت نوآوری در مناطق مختلف جهان را بررسی و مقایسه می‌کند.
ایران که در سال ۲۰۲۰ در جایگاه ۶۷ جهان قرار گرفته بود، حالا در سال ۲۰۲۱ با ۷ پله صعود و کسب جایگاه ۶۰ جهان، به بهترین رتبه در طول مدت حضور خود در این گزارش دست یافته است. اما این ارتقاء جایگاه در همه شاخص‌های زیرمجموعه اتفاق نیفتاده است و برخی حوزه‌ها دچار افت شده‌اند. یکی از مهمترین حوزه‌ها، ارتباط صنعت و دانشگاه است که طبق این گزارش رتبه آن در طی یک سال ۱۳ پله و در طی چهارسال ۳۱ رتبه سقوط کرده است.
در پی افت شدید این شاخص، موضوع را از «محمدسعید سیف» مدیرکل دفتر ارتباط دانشگاه با صنعت وزارت علوم پیگیر شدیم. سیف در بخشی از پاسخ به چرایی افت ایران در این شاخص مهم و سهم دانشگاه‌ها از هزینه‌کرد تحقیق و توسعه گفت: «کشورهایی که اعلام می کنند ۳ تا ۴ درصد از GDP خود را صرف تحقیق و توسعه می‌کنند درواقع، کل این عدد براساس بودجه دانشگاه‌های آن‌ها و شرکت‌های خصوصی آن‌ها سنجیده می‌شود. من بعید می‌دانم که آن‌ها تحقیقاتی که در دانشگاه‌ها انجام می‌شود و بعدا تبدیل به یک فناوری یا محصول می‌شود را بتوانند محاسبه کنند.»
این ادعای عجیب مدیرکل دفتر ارتباط دانشگاه با صنعت وزارت علوم و بی‌اطلاعی ایشان از سهم دانشگاه‌های دولتی ایران از درآمدهای تحقیقات و فناوری، باعث شد در این گزارش با استفاده از آمارهای مستند، نحوه کسب درآمد و افزایش ارتباط صنعت و دانشگاه تسط دانشگاه‌های بزرگ جهان را بررسی کنیم که در ادامه می‌خوانید.
دانشگاه‌های دنیا از چه راهی کسب درآمد می‌کنند؟
درآمدهای اختصاصی حاصل از اختراعات ثبت شده دانشگاهی، میزان فروش و لیسانس آن‌ها، میزان سرمایه‌گذاری مشترک با بخش خصوصی و درصد سهام دانشگاه‌ها در آن‌ها، ارائه خدمات پژوهشی و نوآورانه به دولت و بنگاه‌های خصوصی، شرکت‌های ایجاد شده توسط دانشگاه از جمله شاخص‌های بسیار کاربردی و پراهمیت در ارزیابی ارتباط دانشگاه‌ها با صنایع هستند.
دانشگاه‌های نوین با هدف حل مسائل جامعه، دولت و صنعت که مردم و بنگاه‌ها از حل آن‌ها عاجز بودند بوجود آمدند. سه ابزار کلیدی و فعلی دانشگاه، آموزش، پژوهش و تولید فناوری است. با اتکا به آموزش، دانشگاه‌ها می‌توانند نیروی انسانی ماهر را برای دولت و بخش خصوصی تربیت کنند. همچنین از طریق پژوهش و تولید فناوری این امکان میسر می‌شود تا بتوان مسائل حل نشده جامعه، دولت و صنایع را حل نمود. ولی اگر دانشگاه‌ها مأموریت خود را صرفاَ پژوهش و آموزشی تعریف کنند که ارتباطی با مسائل داخل جامعه ندارد تبدیل به نهادی ناکارآمد خواهند شد.
سهم دانشگاه‌های دولتی ایران از درآمدهای تحقیقات و فناوری چقدر است؟
در ایران، بالغ بر ۸۰ درصد درآمد دانشگاه‌های ذیل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از محل درآمدهای دولتی است. از سوی دیگر نزدیک به ۱۵ تا ۱۸ درصد از منابع دیگر این دانشگاه‌ها از محل شهریه‌های دانشجویی و مابقی که نزدیک به ۲ درصد است از محل پژوهش و فروش فناوری است. طبق آمار لایحه بودجه سال ۱۳۹۹، بودجه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ۲۰ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان بوده است. همچنین طبق گزارش اداره ارتباط دانشگاه با صنعت و جامعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مجموع درآمدهای دانشگاه‌های دولتی ایران از محل قرارداد با دولت و بخش خصوصی (پروژه‌های انجام شده و در حال اجرا) ۴۰۰ میلیارد تومان بوده است. بر این اساس، میانگین درآمد دانشگاه‌های دولتی از محل پژوهش و فناوری در خوشبینانه‌ترین حالت فقط ۲ درصد است.
قراردادهای ۲ درصدی، دستاوردی است که در حوزه تبدیل دانش به ثروت از طرف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گزارش می‌شود در حالی که بزرگ‌ترین منابع درآمدی دانشگاه‌های دنیا از محل فروش اختراع و دانش فنی، صدور لیسانس و سرمایه‌گذاری مشترک با صنایع بخش خصوصی است که دانشگاه مالک بخش مهمی از سهام آن‌ها است.
دانشگاه‌های بزرگ دنیا از چه راهی کسب درآمد می‌کنند؟
در بسیاری از دانشگاه‌های دنیا، سرمایه‌گذاری در شرکت‌های بزرگ، فروش خدمات، دانش و فناوری بخش قابل توجهی از بودجه دانشگاه‌ها را به خود اختصاص داده است.
شکل زیر، منابع درآمدی برخی از معتبرترین دانشگاه‌های دنیا را در مقایسه با ایران نشان می‌دهد. در ایران حداقل ۷۵ تا ۸۰ درصد بودجه دانشگاه‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از محل بودجه‌های دولتی هستند. همچنین نزدیک به ۱۵ درصد از درآمد دانشگاه‌ها از محل شهریه‌های مربوط به دانشجویان شبانه تأمین می‌شود و نیز نزدیک به ۲ درصد درآمدها از محل پژوهش و قراردادهای پژوهشی با صنایع دولتی و بخش خصوصی است. در بسیاری از دانشگاه‌های دنیا، سرمایه‌گذاری در شرکت‌های بزرگ، فروش خدمات، دانش و فناوری بخش قابل توجهی از بودجه دانشگاه‌ها را به خود اختصاص داده است. شکل زیر این منابع را نشان می‌دهد.
طبق گزارشات هچینگر، نزدیک به ۲ درصد از مالکیت معنوی و مادی اختراعات صورت گرفته در دنیا مربوط به دانشگاه‌ها است و یک دهم از استارت‌آپ‌های ایجاد شده توسط دانشگاه هستند. همچنین طبق گزارش شبکه اطلاع‌رسانی AUTM از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۵ نزدیک به ۳۸۰هزار افشای اختراع، ۱۱هزار استارت‌آپ دانشگاهی، ۲۰۰ دارو و واکسن ساخته شده با قاعده فروش بای دال (قانون اختراعات آمریکا)، تبدیل ۷۰ درصد از لیسانس‌های صادر شده به شرکت‌های معتبر، ۷۸۴۹ لیسانس صادر شده با ۶۸ میلیارد دلار هزینه و ۵۹۱ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی از سوی دانشگاه‌های آمریکا صورت گرفته است. بنابراین اطلاعات مربوط به سهم دانشگاه‌ها از تولید ناخالص داخلی در آمریکا نشان می‌دهد دانشگاه‌های این کشور سهم بسیار چشمگیری در تولید ثروت و تولید ناخالص این کشور از طریق ایجاد شرکت‌های مختلف ، فروش فناوری و دانش، سرمایه‌گذاری مشترک با بخش خصوصی و دولتی و ارائه خدمات دارند.
برای بهبود وضعیت ایران چه باید کرد؟
یکی از شاخص‌های بسیار مهم در اثرگذاری دانشگاه‌ها در حل مسائل کشور افزایش سهم درآمد اختصاصی آن‌ها است. راهبرد کلان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری باید افزایش تنوع درآمدی از طرق مختلف از جمله ارتباط با صنعت باشد و از جمله شاخص‌های ارتباط دانشگاه با صنعت علاوه بر افزایش رقم قراردادهای ارتباط با صنعت، افزایش ثبت و تجاری‌سازی اختراعات، درآمد حاصل از فروش لیسانس و ورود به سرمایه‌گذاری در زمینه‌های مختلف علمی و کسب درآمد از طریق آن‌ها است. از آنجایی که سهم دانشگاه‌ها از کل درآمدهای دانشگاهی نزدیک ۲ درصد است لازم است تا وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اتخاذ تدابیری سهم درآمدهای مختلف از جمله ثبت اختراعات و تجاری‌سازی آن‌ها از مسیر شرکت‌های دانش‌بنیان، فروش، صدور لیسانس و سرمایه‌گذاری مشترک با شرکت‌های خصوصی را دنبال نماید تا سهم ارتباط دانشگاه با صنعت افزایش یابد.
